KALDIRMA VE TAŞIMA ARAÇLARINDA İŞ GÜVENLİĞİ VE PERİYODİK KONTROLLERİ

PERİYODİK KONTROL

İnsanların kaldıramayacağı, taşıyamayacağı yüklerin bir yerden sınırlı kısa mesafedeki başka bir yere kaldırarak götürülüp konulması, yerleştirilmesi için asırlardan beri çeşitli tip ve kapasitedeki kaldırma ve taşıma araçları kullanılmıştır. Günümüzde de bu operasyonlar her işyerinde sürdürülmekte ve bu sayede yükkaldırma ve taşıma işleri kolaylıkla yapılmaktadır.Taşıma işleri genel olarak yatay ve düşey olmak üzere iki kısımda mütala edilmelidir. Her iki tip taşıma işinde en önemli faktör işyeri tertip ve düzenidir.

Taşımanın çeşitli mamullerin maliyetlerine etkisi oldukça büyüktür. Bu bakımdan taşıma işleri takniğinin önemli bir bölümünü teşkil etmektedir.

Kaldırma makinalarıyla yapılan transport işlerinde, yüklerin genelde kaldırılarak taşınması icapeder. Yüklerin yüksekte taşınmasındaki kaza zararlarının zemin üzerindeki taşınması sırasındaki kaza zararlarına nazaran çok daha fazla olacağı aşikardır.

Kazalarda çevrede, taşınan yükte, bizzat kaldırma makinasının kendisinde hasar meydana getirmekte, işyerinde iş tıkanıklığı yaratmakta, çok zaman çalışan insanların da yaralanmasına veya önlenmesine neden olmaktadır.

Bu nedenle iş kazalarının azaltılabilmesi için kaldırma araçlarında genel alınacak güvenlik tedbirleri ile bu tür iş ekipmanlarının periyodik usulleri ve taşıma depolama, istifleme işlerinde alınacak güvenlik tedbirleri konularında bilgi verilecektir.

 

1.1-Tarifler

1. a) Kaldırma Donatıları

“Kaldırma donatıları” makinaya tutturulmamış, ancak makina ile yük arasına veya yüke tutturulmak için yükün üzerine konulan eleman veya donanımı ifade eder.

1. b) Ayrı Kaldırma Donatıları

ayrı kaldırma donatıları, bie sapan tertibatında veya yapılmasında yardımcı olarak kullanılan kulaklı çengel, kilitli zincir, kelepçe, halka, kulaklı cıvata ve benzerleri gibi donatılardır.

1. c) Kılavuzlu Yük

kılavuzlu yük, hareketnin bütününün konumu sabit noktalarla belirlenen bir rijit veya fleksibil kılavuz boyunca yapıldığı yüklerdir.

1. d) İşletme Faktörü

“İşletme faktörü”, üretici tarafından garanti edilen yükü aşan ve yük kaldırma donanımı veya donatı veyahut makinasının artık tutamayacağı, yük ile sırasıyla donanım veya donatı veyahut makina üzerine işaretlenmiş en yüksek çalışma yükü arasındaki aritmetik oranı ifade eder.

1. e) Deney Faktörü

“Deney faktörü”, makina, donatı veya donanım üzerinde yapılan statik veya dinamik deneylerde kullanılan yük ile makina, donatı veya donanım üzerinde işaretlenmiş en büyük işletme yükü arasındaki aritmetik oranı ifade eder.

1. f) Statik Deney

“Statik deney”, makina veya kaldırıma donanımın aşağıda açıklandığı gibi yapılan deneyidir:

İlk önce öuayene yapılır. Daha sonra en büyük işletme yükünün uygun statik deney faktörü ile çarpılarak tespit edilen miktarına karşılık gelen bir kuvvete maruz bırakılır. Daha sonra hasar meydana gelip gelmediğini kontrol etmek için yük serbestçe bırakılır ve yeniden muayene edilir.

1. g) Dinamik Deney

“Dinamik deney” makinanın ve güvenlik tertibatlarının fonksiyonlarına uygun olarak çalışıp çalışmadığını kontrol etmek amacıyla, makinanın dinamik davranışını dikkate alarak, makinanın mümkün olabilen bütün işletme durumlarında ve büyük işletme kuvvetinde işletildiği deneyleri ifade eder.

1. h) Vinç veya Kren

Üzerinde yük kaldırma tartibatından başka yürütme ve döndürme tertibatları bulunan ve kaldırıldığı yükleri çok taraflı hareket ettirme kabiliyeti bulunan kaldırma makinelerine vinç ve kren denir.

1.2-Sınıflandırma

 

Köprülü Vinçler (tek kiriş, çift kiriş)

Portal vinçler,

Konsol krenler,

Yapı vinçleri (Kule vinçler),

Mobil vinçler,

Kablolu vinçler,

Özel vinçler.

 

 

2-ZİNCİR VE HALATLARDA GÜVENLİK PERİYODİK KONTROL

2.1-ZİNCİRLER

 

Kaldırma makinalarında yüklerin kaldırılmasında halkalı ve levhalı zincirler kullanılır. Levhalı zincirlere GALL zinciri de denilir. İki tip zincirde özel olarak yapılmışlardır ve sertleştirilmişlerdir.

• Zincirler kullanılacakları işin hususiyetine ve kaldıracakları yükün ağırlığına göre seçilirler. Zincir baklalarında ezilme, aşınma veya çatlak varsa zincir değiştirilmelidir. Zincir baklalarındaki aşınma bakla kalınlığının dörtte birini geçmişse zincir kullanılmamalıdır.
• Bir zincirin sağlamlığı, en zayıf baklasının sağlamlığı kadardır. Zincirler kullanılmadan önce mutlaka gözle muayeneye tabi tutulmalıdır. Baklalardaki boyuna uzama %5’i geçmişse zincir kullanılmamalıdır.
• Zincir baklaları hiçbir zaman cıvata ile birbirlerine tutturulmamalıdır. Cıvata çekme, eğilme ve kesilmeye maruz kalır ve mukavemet sınırı üzerinde gerilmeler doğabilir. Zincirlerin birbirine bağlanmasında özel olarak yapılmış kilitler, zincir kilitleri ve zincir ekleme baklaları kullanılmalıdır.

2.2-HALATLAR

 

Kaldırma araç ve makinelerinde kaldırma ve bağlama (sapan) elemanı olarak muhtelif cins halatlar kullanılmaktadır. Başlıcaları; Kendir halat, naylon halat, fiber halat, cam halat, demir halat, çelik çekme halatları ve tel halatlarıdır.

1-KENDİR HALATLAR

Parçalı ve havaleli yüklerin sarılmasında kolaylık ve sürat sağladığından ve ucuz olmaları nedeniyle kendir halatlar kullanılır. Çelik halatlara nazaran yükkaldırma kabiliyetleri ve ömürleri daha azdır.

İşe ve yüke uygun olmalıdır.

• Her kullanımdan önce kontrol edilmelidir.
• Islak ve gergin bekletilmemelidir.
• Demir askılara asılmamalıdır.
• Asit ve aşındırıcılardan korunmalıdır.
• Keskin kenarlı yük köşelerinde özel tedbirler alınmalıdır.

2-TEL-ÇELİK HALATLAR

Tel halat endüstrisinde yük çekme, yük kaldırma ve kuvvet transmisyonları gibi işlerde kullanılır.

Avantajları;

• Aynı ağırlık ve çapta oldukları halde daha mukavim olması,
• Islak ve kuru halde mukavemetin aynı kallması,
• Değişik iklim şartlarında uzunluğunun çok önemli oranda değişmemesi,
• Uzun ömürlü ve dayanıklı olması.

Tel halatların kullanılmasında gerekli tedbirler:

• Tel halat yapılan işe ve kaldırılacak yüke uygun olarak seçilmelidir.
• Keskin kenarlı yük köşelerinde özel tedbirler alınmalıdır.
• Belirli periyotlarla uygun yağ ile yağlanmalıdır.
• Kaynak alev ve ısılarına maruz bırakılmamalıdır.
• Güvenlik kat sayısı en az 5 olmalıdır.
• Halat uç bağlantıları uygun yapılmalıdır.
• Halat eklemeleri uygun yapılmalıdır.

 

3-VİNÇLERDE GÜVENLİK PERİYODİK KONTROL:

İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ TÜZÜĞÜNÜN İLGİLİ BÖLÜMLERİ

(YEDİNCİ BÖLÜM)

 

Kaldırma Makinalarında Alınacak Güvenlik Tedbirleri Madde (373-437)

 

3.1- İmal, Konstrüksyon, montaj ve tamiratında alınacak güvenlik tedbirleri:

 

            Kaldırma araçları Makine Emniyeti Yönetmeliği ve diğer ilgili mevzuatlara uygun olarak imal edilmelidir. (CE İşaretli Araçlar). Ancak özellikle sanayimizde 2004 yılından önce imal edilmiş kaldırma araç ve makinalarda aşağıdaki teknik özelliklerde olmalıdır.

1. Kaldırma kapasitesi yazılmalıdır.
2. Ray ve putreller, maksimum yüke göre imal edilmelidir.
3. Aynı sahada birden çok vinç kullanılacaksa vinçlerin birbirlerinin çalışma alanlarına girmeyecek şekilde montajı yapılmalıdır.
4. Montaj tadilat ve tamirattan sonra kontrolleri yapılmalıdır. Her türlü tamir, tadilat, bakımlar için bir sicil kartı tutulmalıdır.
5. Kanca güvenlik katsayısı en az 5 olmalıdır.

3.2-Çalışma Sahasında Alınacak Tedbirler

 

1. Çalışma sahası işaretlenmeli ve iyi tanzim edilmelidir.
2. Yükün kaldırılacağı mahalde, kancanın geriye kaçabileceği, yükün sallanma periyodu dışına çıkabileceği alanlar bulunmalıdır.
3. Operatörün kancayı görüş sahası kapatılmamalıdır.

3.3-Kullanılmasında Güvenlik Tedbirleri:

3.3.1-İşlemler sırasında yetiştirilmiş manevracılar kullanılmalıdır.

 

3.3.2-Yetiştirilmiş operatörler tarafından kullanılmalıdır.

 

3.3.3-Operatörler her DUR işaretine uymalıdır.

 

3.3.4-Yükle beraber insanlar kaldırılıp taşınmamalıdır.

 

3.3.5-Kaldırılmış yükler çalışan işçilerin üzerinden geçirilmemelidir. Elektro magnetli kaldırma ve taşımalarda işçilerin çalışma sahasında bulunmaması mutlak sağlanmalıdır.

 

3.3.6-Yükler ASLA askıda bırakılmamalıdır.

 

3.3.7-İkaz, sinyal ve işaretleri bulunmalıdır.

 

3.3.8-Yağlama sırasında elektrik akımı kesilmelidir.

 

3.3.9-Operatör vinci terk ederken kumanda kolları “0” durumuna getirilmeli ve ana şarteli kapatmalıdır.

 

3.3.10-Açık alanda çalışan vinçlerin fırtınalı havalarda hareket etmemeleri için rüzgar emniyet düzenekleri bulunmalıdır.

 

3.3.11-İlgililer vinç dururken operatörle işaretleşerek vinçlere çıkıp inmelidirler.

 

3.3.12-Yıldırıma karşı güvenlik tedbirleri alınmalıdır.

 

3.3.13-Periyodik kontrolleri yapılmalıdır.

 

 

4-TRANSPORTÖRLERDE GÜVENLİK PERİYODİK KONTROL

 

İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ TÜZÜĞÜNÜN İLGİLİ BÖLÜMLERİ

 

Taşıyıcılarda (Transportör) Alınacak Güvenlik Tedbirleri Madde- 438-455

 

Sanayide kullanılan yaygın transportör çeşitleri şunlardır:

1. Elavatörler

-Merdaneli,

-Kovalı,

-Zincirli,

1. Vidalı transportörler,
2. Bantlı konvenyörler,
3. Pnomatik transport.

4.1-Genel Güvenlik Tedbirleri:

 

4.1.1-Yüksekte bulunan konvenyörlerin kenarlarında yürüyüş platformları olacaktır.

4.1.2-Üzerlerinden geçilmesi için geçit platformları yapılacaktır.

 

            4.1.3-Altlarına saç veya tel kafes koruyucular yapılacaktır.

4.1.4-Uzun mesafeli konvenyörlerde ikaz sistemi olacaktır.

4.1.5-Güvenlik teli-Güvenlik stopları olacaktır.

4.1.6-Eğimli konvenyörlerde enerji kesilmesi halinde ters hareket önleyici mekanik bir tertibat bulunacak.

4.1.7-Silindir ve tamburların temizliği el ile yapılmayacaktır.

4.1.8-Sonsuz vidalı transportörler uygun muhafazalar içinde olacaktır.

4.1.9-İşçi taşınmayacaktır.

5-KALDIRMA ARAÇLARININ PERİYODİK KONTROLLERİ

 

 

İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği

(11/2/2004 tarihli, 25370 sayılı Resmi Gazetede Yayımlanmıştır)

 

İş Ekipmanının Kontrolü

Madde 7- İşyerinde kullanılan iş ekipmanının kontrolü ile ilgili aşağıdaki hususlara uyulacaktır:

İş ekipmanının güvenliğinin kurulma şartlarına bağlı olduğu durumlarda, ekipmanın kurulmasından sonra ve ilk defa kullanılmadan önce ve her yer değişikliğinde uzman kişilertarafından kontrolü yapılacak, doğru kurulduğu ve güvenli şekilde çalıştığını gösteren belge düzenlenecektir.

İşverence, arızaya sebep olabilecek etkilere maruz kalarak tehlike yaratabilecek iş ekipmanının;

• Uzman kişilerce periyodik kontrollerini ve gerektiğinde testlerinin yapılması,
• Çalışma şeklinde değişiklikler, kazalar, doğal olaylar veya ekipmanın uzun süre kullanılmaması gibi iş ekipmanındaki güvenliğin bozulmasına neden olabilecek durumlardan sonra, arızanın zamanında belirlenip giderilmesi ve sağlık ve güvenlik koşullarının korunması için uzman kişilerce gerekli kontrollerin yapılması sağlanacaktır.
• Kontrol sonuçları kayıt altına alınacak, yetkililerin her istediğinde gösterilmek üzere uygun şekilde saklanacaktır. İş ekipmanı işletme dışında kullanıldığında, yapılan son kontrol ile ilgili belge de ekipmanla birlikte bulunacaktır.

Hangi tür iş ekipmanlarının kontrollere tabi tutulacağı, kontrollerin kimler tarafından ve hangi sıklıkla ve hangi şartlar altında yapılacağı ile kontrol sonucu düzenlenecek belgelerle ilgili usul ve esaslar Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca belirlenecektir.

5.2-Muayene ve Deney Metotları (TS 10116-10117)

 

5.2.1.Fiziki (Gözle) Muayene Deneyleri

Çalışma şartları ile test ve deneylerden dolayı vincin taşıyıcı yapısında uygunsuzluğun meydana gelip gelmediğini tespit etmektir.

5.2.2.Şartnamelere Uygunluk Deneyleri

 

Kaldırma araçlarının imalat öncesi belirlenen teknik şartnamelere uygunluğunun tespiti için yapılır.

 

5.2.3.Yük kaldırma Yeterlilik Deneyleri

 

A-Statik Yük Deneyleri

 

Statik deneyler kaldırma makinası ve elemanlarının yapı yeterliliğini kontrol etmek amacı ile yapılır.

Statik deney yükünün hesabı: Ps=1.25

 

B-Dinamik Yük Deneyleri

Kaldırma aracı elemanlarının ve frenlerinin emniyetli olup olmadığının tespiti amacı ile yapılan deneylerdir.

Dinamik Deney Yükünün Hesabı: Pd=1.1x P olarak alınmalıdır. (TS 10116-10117)

Pd=1.5 x P olarak alınmalıdır (İSİGT:Md:376-378)

P=Mobil vinçler için tasarım veya imalat kaldırma kapasitesi.

Deneyin Yapılışı: Vincin ana elemanlarına n fazla yük geldiği konumlarda yük uygulanır. Deneyler vincin hareketlerinin tüm sınırları boyunca defalarca tekrar edilmelidir. Deneyler makinanın enerjisi kesilmesi durumunda da bütün hareketlerini kapsamalı ve en az 60 dakika boyunca tekrar edilmelidir.

Deney sonucunda yine fiziki muayene yapılmalıdır.

C-Kararlılık Deneyleri

 

Kaldırma aracının kararlılığını kontrol etmek amacı ile yapılır.

Kararlılık Deney Yükünün Hesabı:

Pk= 1.25 x P + 0.1x Fi= Tasarım Kaldırma Kapasitesi,

Fi= Ana Bomun aağırlığı veya uzantı bomun ağırlığının bom veya uzantı bomun başlarına indirgenmiş ağırlığıdır.

Deneyin Yapılışı: Kararlılık deneyleri belirlenmiş çalışma alanında ve kararlılığın en az olduğu konumlarda yapılmalıdır.

Deneyler esnasında maruziyet alanında kimsenin bulunmasına müsaade edilmemelidir. Deneyler makinanın enerjisi kesilmesi durumunda da bütün hareketlerini kapsamalı ve en az 60 dakika boyunca tekrar edilmelidir.

Deney sonucunda yine fiziki muayene yapılmalıdır.